• Kliknij
  • Kliknij
  • Zobacz więcej

PUBLICZNY TRANSPORT ZBIOROWY W LOKALNYCH SAMORZĄDACH

Drukuj
Przy realizacji zadań publicznych coraz częściej pojawia się pojęcie wykluczenia. Możemy mieć na uwadze wykluczenie społeczne, materialne, cyfrowe, ale też komunikacyjne. Pierwsze dwie dekady XXI wieku dla wielu małych gmin oznaczały ograniczenie lub likwidację połączeń autobusowych. Upadały kolejne PKS-y. Miało to niewątpliwie wpływ na wybory dotyczące: miejsca zamieszkania, miejsca pracy, szkół średnich. Wiele osób zmagało się z utrudnionym dojazdem do urzędów czy lekarzy. Stanowiło to duże wyzwanie dla samorządów.


Samorządy mogą być organizatorami publicznego transportu zbiorowego. Ustawą szczególną w tej materii jest ustawa z dnia 16 grudnia 2010 r. o publicznym transporcie zbiorowym (Dz.U. 2023 r., poz. 2778). Gminy mogą realizować zadania z zakresu gminnych przewozów pasażerskich. Przez takie przewozy rozumie się: ,,Przewóz osób w ramach publicznego transportu zbiorowego wykonywany w granicach administracyjnych jednej gminy lub gmin sąsiadujących, które zawarły stosowne porozumienie lub które utworzyły związek międzygminny…”. Oznacza to, że gmina może organizować przewóz na swoim terenie, pomiędzy poszczególnymi sołectwami, wybierając operatora takiego transportu, zawierając z nim umowę o świadczenie usług w zakresie publicznego transportu zbiorowego, finansując koszty takich przewozów. Sąsiednie gminy mogą łączyć siły, zawierając porozumienie lub tworzyć związek, tak żeby autobusy mogły kursować pomiędzy miejscowościami tych gmin.

Organizatorem transportu może być również powiat, wtedy gdy transport wykonywamy jest na obszarze co najmniej dwóch gmin i nie wykracza poza granice powiatu albo powiatów sąsiednich, gdy zawarły one porozumienie międzypowiatowe lub związek powiatów.
 
Może wystąpić również sytuacja, że transport organizuje jakiś powiat i gmina spoza jego terenu, które utworzyły związek powiatowo-gminny. Mogą ku temu skłaniać okoliczności, np. duża część młodzieży z danej gminy uczęszcza do szkół średnich na terenie innego powiatu i właśnie żeby ułatwić im dojazd zawierane jest takiego porozumienie.
 
Gdy mowa jest o formach współpracy, takich jak porozumienie czy związek, chodzi o te formy w rozumieniu ustawy z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym.

Zarządzanie przystankami komunikacyjnymi należy do zadań właściwej jednostki samorządu terytorialnego. Właściwe rady określają wykaz takich przystanków oraz zasady korzystania z nich. Mogą również określić stawki opłat za korzystanie z przystanków przez przewoźników, jednak nie jest to obligatoryjne. Dochody z tego tytułu muszą być wydatkowane na cele związane z komunikacją czy utrzymaniem przystanków.

Prawne możliwości realizacji zadań w zakresie transportu to jedno, druga sprawa to finansowanie. Przez wiele lat gminy nie angażowały się w organizowanie przewozów. Poprawa sytuacji nastąpiła dzięki Funduszowi Rozwoju Przewozów Autobusowych utworzonego ustawą dnia 16 maja 2019 r. o Funduszu rozwoju przewozów autobusowych o charakterze użyteczności publicznej (Dz.U. 2024 r., poz. 402). Z Funduszu udzielane są dopłaty dla organizatorów (samorządów) na finansowanie przewozów użyteczności publicznej, czyli takich, które mają w sposób bieżący i nieprzerwany zabezpieczać potrzeby transportowe. Dopłatą mogą być obejmowane linie, które nie funkcjonowały co najmniej 3 miesiące przed wejściem w życie ustawy u Funduszu, tj. przed 17 czerwca 2019 r. Początkowo wysokość dopłaty do jednego wozokilometra wynosiła 1 zł, a od 1 kwietnia 2020 r. są to 3 zł. Organizator musi zabezpieczyć wkład własny w wysokości 10% kosztów. Przez wozokilometr rozumiemy przejazd jednego autobusu na odległość 1 km. Nabór o środki z Funduszu ogłaszają wojewodowie. Organizatorzy transportu składają wnioski, w których określają między innymi liczbę linii komunikacyjnych, liczbę planowanych do realizowania wozokilometrów, liczbę przystanków na liniach czy częstotliwość przewozów. W przypadku uzyskaniu środków zawierana jest umowa o objęciu dopłatą, a następnie wnioskodawcy w terminach wynikających z tej umowy składają wnioski o dopłatę, określając liczbę zrealizowanych wozokilometrów, ale też dołączając dokumenty księgowe jak faktura oraz potwierdzenie zapłaty na rzecz operatora. Pojawił się konkretny instrument finansowy wsparcia przewozów lokalnych. Dla pełnego sukcesu trzeba, aby znalazł się operator, który będzie zainteresowany wykonywaniem takich kursów. Warto wskazać, że samorządy co do zasady nie muszą stosować prawa zamówień publicznych dla wyboru przewoźnika. Jeżeli udowodnią, że kursy na danej linii przestały być realizowane albo jest bezpośrednie ryzyko takiej sytuacji, mogą bez potrzeby zamieszczania ogłoszeń zawrzeć umowę z przewoźnikiem do 12 miesięcy. W innych przypadkach, gdy wartość roczna przedmiotu umowy jest mniejsza niż 1 000 000 euro lub świadczenie usług w zakresie publicznego transportu zbiorowego dotyczy świadczenia tych usług w wymiarze mniejszym niż 300 000 km rocznie, również może być zawarta bezpośrednio umowa z operatorem. Jednak wtedy konieczne jest zamieszczenie ogłoszenia o zamiarze bezpośredniego zawarcia umowy (w Biuletynie Informacji Publicznej). Ogłoszenia zamieszcza się nie później niż rok lub sześć miesięcy (gdy umowa dotyczyć ma mniej niż 50 000 wozokilometrów na rok) wcześniej, w tej sytuacji umowa może być zawarta na okres dłuższy niż rok. W przypadku przekroczenia ww. wartości powinno się przeprowadzić przetarg zgodnie z prawem zamówień publicznych.


Jakub Gwit

administratywista, wójt gminy Powidz