PARKI KRAJOBRAZOWE JAKO FORMY OCHRONY PRZYRODY NA TERENIE GMIN

Uchwałą sejmiku…

Gminy mają swój udział w procedurze tworzenia parków krajobrazowych. Jednak zaznaczyć trzeba na wstępie, że organem właściwym do utworzenia parku krajobrazowego lub powiększenia granic istniejącego parku jest sejmik województwa i następuje to w formie uchwały. Uchwała określa nazwę parku, obszar, przebieg granicy, szczególne cele ochrony oraz zakazy właściwe dla danego parku krajobrazowego lub jego części, wynikające z potrzeb jego ochrony. Może zostać również określona, jednak nieobowiązkowo, otulina parku. Jest to strefa ochronna granicząca z parkiem i wyznaczona w celu zabezpieczenia przed zagrożeniami zewnętrznymi wynikającymi z działalności człowieka.
Sejmik województwa może również zlikwidować park krajobrazowy lub zmniejszyć jego obszar, jednak wyłącznie w sytuacji, gdy doszło do bezpowrotnej utraty wartości przyrodniczych, historycznych i kulturowych oraz walorów krajobrazowych na terenie, na którym doszło do zmian. Projekty uchwał dotyczące parków krajobrazowych przed ich podjęciem muszą być uzgodnione przez właściwe rady gmin, na terenie których park ma powstać, oraz przez regionalnego dyrektora ochrony środowiska. Przy czym przy uchwałach dotyczących utworzenia lub powiększenia parków samodzielność decyzyjna rad gmin została ograniczona. Organy stanowiące gmin mogą odmówić uzgodnienia projektu uchwały jedynie w przypadku, gdy wejście w życie uchwały dot. parku prowadziłoby do ograniczenia możliwości rozwojowych gminy wynikających z ustaleń planu ogólnego gminy (jeszcze do końca 2025 r. studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego) lub miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego w stopniu nieproporcjonalnym do wartości, jakie park krajobrazowy ma chronić. Odmowa uzgodnienia musi zostać należycie uzasadniona ze wskazaniem, w jaki sposób ograniczenia, które mają obowiązywać w parku, będą blokować rozwój gminy. Jeśli jednak przedmiot ochrony występujący na terenie danej gminy jest wyjątkowo cenny, nawet takie uzasadnienie może być niewystarczające (ograniczenia będą proporcjonalne do wartości przyrodniczych, kulturowych, krajobrazowych historycznych). Rada gminy nie może też odmówić uzgodnienia projektu uchwały dot. utworzenia parku lub jego powiększenia, gdy potrzebne jest podjęcie tych uchwał, co wynika z rekomendacji zawartych w audycie krajobrazowym województwa, o którym mowa w art. 38a ustawy z dnia 27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym, przyjmowanym przez sejmik województwa. Brak uzgodnienia ze strony chociażby jednej gminy czy regionalnego dyrektora ochrony środowiska uniemożliwi skuteczne podjęcie uchwały dotyczącej parku przez sejmik województwa. Warto wskazać, że organy uzgadniające mają miesiąc na zajęcie stanowiska, a nieskorzystanie w tym czasie z kompetencji traktowane jest jako uzgodnienie projektu. Sama rada gminy może wnioskować o utworzenie lub powiększenie parku krajobrazowego na terenie gminy. Sejmik województwa powinien rozpatrzyć wniosek w terminie 3 miesięcy od złożenia.

Wszystkie lub część
Jakie ograniczenia mogą zostać wprowadzone na terenie parku krajobrazowego? Ustawa o ochronie przyrody zawiera zamknięty katalog. Uchwała sejmiku dotycząca parku krajobrazowego może wprowadzić wszystkie ograniczenia, ale też tylko część z nich. Są to zakazy:
1) realizacji przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na środowisko w rozumieniu przepisów ustawy z dnia 3 października 2008 r. o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko. Taki charakter może mieć np. zabudowa mieszkaniowa wraz z infrastrukturą czy ośrodki wypoczynkowe, hotele poza zabudową mieszkaniową o powierzchni nie mniejszej niż 0,5 ha na terenie parku krajobrazowego i jego otuliny. Jednak wyłączenie z art. 17 ust. 3 ustawy o ochronie przyrody umożliwi realizację powyższych przedsięwzięć, gdy sporządzenie raportu oddziaływania na środowisko nie jest obowiązkowe, a przeprowadzona ocena oddziaływania na środowisko wykazała brak niekorzystnego wpływu planowanego zamierzenia na przyrodę i krajobraz parku krajobrazowego. W skrócie: dla pewnych inwestycji na terenie parków krajobrazowych trzeba przeprowadzić dodatkową procedurę oceny odziaływania na środowisko oraz ponieść koszty sporządzenia niezbędnych opracowań (karta informacyjna przedsięwzięcia, raport oddziaływania na środowisko), żeby móc je zrealizować;

2) umyślnego zabijania dziko występujących zwierząt, niszczenia ich nor, legowisk, innych schronień i miejsc rozrodu oraz tarlisk i złożonej ikry, z wyjątkiem amatorskiego połowu ryb oraz wykonywania czynności w ramach racjonalnej gospodarki rolnej, leśnej, rybackiej i łowieckiej;
3) likwidowania i niszczenia zadrzewień śródpolnych, przydrożnych i nadwodnych, jeżeli nie wynika to z potrzeby ochrony przeciwpowodziowej lub zapewnienia bezpieczeństwa ruchu drogowego czy wodnego lub budowy, odbudowy, utrzymania, remontów bądź naprawy urządzeń wodnych. Brzmienie tego przepisu uwzględnić powinien wójt, przyjmując zgłoszenia o wycinkę drzew. W praktyce urzędy zwracają się o opinię dotyczącą wycinek do dyrekcji parku lub zespołu parków;
4) pozyskiwania do celów gospodarczych skał, w tym torfu oraz skamieniałości, w tym kopalnych szczątków roślin i zwierząt, a także minerałów i bursztynu;
5) wykonywania prac ziemnych trwale zniekształcających rzeźbę terenu, z wyjątkiem prac związanych z zabezpieczeniem przeciwsztormowym, przeciwpowodziowym lub przeciwosuwiskowym czy budową, odbudową, utrzymaniem, remontem lub naprawą urządzeń wodnych oraz dokonywania zmian stosunków wodnych, jeżeli zmiany te nie służą ochronie przyrody bądź racjonalnej gospodarce rolnej, leśnej, wodnej lub rybackiej;
6) stawiania nowych obiektów budowlanych w pasie szerokości 100 m od:

a) linii brzegów rzek, jezior i innych naturalnych zbiorników wodnych,
b) zasięgu lustra wody w sztucznych zbiornikach wodnych usytuowanych na wodach płynących, z wyjątkiem obiektów służących turystyce wodnej, gospodarce wodnej lub rybackiej, oraz lokalizowania obiektów budowlanych w pasie szerokości 200 m od krawędzi brzegów klifowych, a także w pasie technicznym brzegu morskiego. Uchwały sejmiku tworzące park, mogą określić mniejsze w/w odległości.

7) likwidowania, zasypywania i przekształcania zbiorników wodnych, starorzeczy oraz obszarów wodno-błotnych;
8) wylewania gnojowicy, z wyjątkiem nawożenia własnych gruntów rolnych;
9) prowadzenia chowu i hodowli zwierząt metodą bezściółkową;
10) utrzymywania otwartych rowów ściekowych i zbiorników ściekowych;
11) organizowania rajdów motorowych i samochodowych;
12) używania łodzi motorowych i innego sprzętu motorowego na otwartych zbiornikach wodnych, przy czym nie dotyczy to statków jednostek ratowniczych, jednostek organizacyjnych właściciela wód, inspektorów żeglugi śródlądowej, Państwowej i Społecznej Straży Rybackiej, promów w ciągu dróg publicznych, prowadzenia racjonalnej gospodarki rybackiej oraz wykonywania zadań z zakresu ochrony przyrody przez Służbę Parku Krajobrazowego. Zakaz dotyczy silników motorowych, a więc literalnie dotyczy zarówno napędów spalinowych, jak i elektrycznych, często wykorzystywanych np. przez wędkarzy, a nieoddziałowujących negatywnie na przyrodę. Kwestia ta wymaga aktualnie legislacyjnego doprecyzowania.

Krajobrazy priorytetowe
Dodatkowo, jeżeli w uchwale sejmiku województwa dotyczącej audytu krajobrazowego (o której była mowa powyżej) oraz w planie ochronnym dla parku krajobrazowego na terenie danego parku wytyczone są strefy ochrony krajobrazów w ramach krajobrazów priorytetowych, to zakazy, rygorystyczne i głębiej ingerujące w prawo własności, dotyczyć będą:

1. Dla terenów objętych miejscowym planem zagospodarowania przestrzennego:
a) lokalizowania nowych obiektów budowlanych,
b) zalesiania;
2. Dla terenów nieobjętych miejscowym planem zagospodarowania przestrzennego:
a) lokalizowania nowych obiektów budowlanych,
b) lokalizowania nowych obiektów budowlanych odbiegających od lokalnej formy architektonicznej,
c) lokalizowania nowych obiektów budowlanych o wysokości przekraczającej 2 kondygnacje lub 7 m,
d) zalesiania.

Zakazy, o których mowa powyżej, nie dotyczą: wykonywania zadań wynikających z planu ochrony, zadań ochronnych lub planu zadań ochronnych; wykonywania zadań na rzecz obronności kraju i bezpieczeństwa państwa; prowadzenia akcji ratowniczej oraz działań związanych z bezpieczeństwem powszechnym; realizacji inwestycji celu publicznego, co oznacza, że na terenie parków samorządy mogą realizować inwestycje służące społeczności lokalnej, nawet jeżeli np. wykonywane są blisko linii brzegowej.

W uchwałach sejmików tworzących parki pojawiają się też odstępstwa dotyczące poszczególnych zakazów. I tak np. ograniczenia zabudowy w strefie 100 m od zbiorników nie dotyczą terenów, co do których przewidziana była zabudowa w miejscowych planach, studiach czy decyzjach o warunkach zabudowy obowiązujących w momencie wejścia w życie uchwał dotyczących tworzenia parków. A z zakazów rajdów samochodowych wyłączane są drogi publiczne. W odniesieniu do zakazu wycinek określa się obwody pni drzew, co do których ten zakaz nie obowiązuje.

Subwencja ekologiczna mile widziana
Objęcie danego terenu formą parku krajobrazowego stanowi certyfikację tego terenu jako obszaru atrakcyjnego ze względów przyrodniczych, krajobrazowych i kulturowych. Często wykorzystywane jest to przez przedsiębiorców z branży turystycznej, którzy reklamują swoje usługi, podkreślając ich świadczenie na terenie parku krajobrazowego.
Niewątpliwie zachętą dla gmin do popierania tworzenia parków krajobrazowych byłoby wprowadzenie subwencji ekologicznej, czyli wsparcia z budżetu państwa dla gmin objętych formami ochrony przyrody. Celem takiej subwencji byłoby rekompensowanie ograniczeń związanych z zakazami obowiązującymi na danym terenie. Temat kiedyś mocno był akcentowany przez Związek Gmin Wiejskich RP, obecnie ten instrument znów pojawił się w zapowiedziach reformy systemu dochodów jednostek samorządu terytorialnego. Ważne, żeby w tych planach legislacyjnych nie zapomniano o znajdujących się na terenie wielu gmin parkach krajobrazowych.


Jakub Gwit
Wójt Gminy Powidz administratywista


Fot. Depositphotos
Gminy mają swój udział w tworzeniu parków krajobrazowych. Jednak organem właściwym do utworzenia lub powiększenia granic już istniejącego parku jest sejmik województwa podejmujący stosowną uchwałę.